46. Piesza
Pielgrzymka
Skałeczna

Pierwsza Pielgrzymka ze Skałki do Częstochowy wyrosła w środowisku Duszpasterstwa Akademickiego Skałka, ktorego opiekunem od 1970 r. był o. Rufin Abramek. W wiekszości studenci ci rekrutowali się z młodzieży studującej w wyższej Szkole Pedagogicznej, zamieszkałej w Domu Akademickim przy ul. Piekarskiej w Krakowie, w bezpośrednim oddziałowywaniu sanktuarium skałecznego.

Pielgrzymka kolejowo-piesza

o. Rufin zdecydował się zainicjować osobną pielgrzymkę kolejowo-pieszą na Jasną Górę w kwietniu 1972 r. na Ogólnopolską Pielgrzymkę Akademicką. Studenci skałeczni (w kilkunasto osobowej grupie z Ojcem Rufinem) dojeźdżali pociągiem do Zawiercia, a później pieszo różnymi trasami Jury Krakowsko-Częstochowskiej, przez Kroczyce i Bobolice, zmierzali do Leśniowa koło Żarek. Stąd następnego dnia po Mszy Świętej w Sanktuarium Matki Bożej Łeśniowskiej Patronki Rodzin pielgrzymowali szlakiem przez Złoty Potok do Janowa. Z Janowa autobusem dojeżdżali do Olsztyna, a stamtąd wieczorem docierali do Częstochowy włączając się w program jasnogórski studenckiej pielgrzymi. Często zdarzało sie, że Ogólnopolska Pielgrzymka Młodzieży Akademickiej na Jasną Górę, odbywała się w pierwszą niedziele po 3 maja (Uroczystość Królowej Polski). Termin ten pokrywał się z uroczytościami ku czci św. Stanisława na Skałce, podczas ktorych Akademicy skałeczni w pewien sposób współtworzyli obchód tej uroczystości. To spowodowało, w głównej mierze, iż młodzież z ośrodka skałecznego ze swoim Duszpsterzem, chcąc podtrzymać tradycję pielgrzymowania Akademików, organizowało pielgrzymkę w niedzielę przed 3 maja lub na samą Uroczystość Królowej Polski. Styl tej pielgrzymki pozostał z poprzednich lat, aż do 1976 r., roku wymarszu pierwszej pieszej (całej trasy) pielgrzymki ze Skałki na Jasną Górę, lecz tak organizowana i kontynuowana była jeszcze kilka lat.

Pielgrzymka piesza

Po raz pierwszy „Szlakiem Orlich Gniazd“ 27 czerwca 1976 r. grupa młodych ludzi z Duszpasterstwa Akademickiego Skałka po Mszy Świętej wyruszyła ze śpiewem i entuzjazmem do Jasnogórskiej stolicy Królowej Polski. Grupie przewodził o. Rufim przy ofiarnym wsparciu o. Zachariasza Jabłońskiego. Ojcowie podjęli się w ówczesnych niełatwych realiach dominacji komunistycznej przemocy, przetworzenia pragnień i nadziei, w konkretny czyn pielgrzymowania. Duszpasterze akademiccy ze Skałki widząc potrzebę kontynuowania formacji religijnej, już absolwentów (przede wszystkim nauczycieli) ośrodka skałecznego i ich chęci podtrzymania więzi z nim, postanowili wyruszyć pieszo na Jasną Górę, by 2 lipca uczestniczyć w Ogólnopolskiej Pielgrzymce Nauczycieli i Wychowawców. O. Rufin, w czasie niedzielnej Mszy Św. akademickiej na Skałce, kilka tygodni przed wyruszeniem, opowiedział podczas ogłoszeń o swoim śnie, w którym widział siebie na pielgrzymce z grupą…, informując o dacie wymarszu i przekazując zaproszenie: …jeśli ktoś chce – może się dołączyć! Młodzi nauczyciele – absolwenci Duszpastersta Akademickiego Skałka przyjęli to wyzwanie swego Duszpasterza i odpowiedzieli na nie dając wyraz w licznym uczestnictwie pierwszej pielgrzymki pieszej z ośrodka młodzieżowego na Skałce. Dodatkowym motywem do podjęcia tej inicjatywy była informacja w archiwalnych zapiskach o pielgrzymowaniu ze Skałki na Jasną Górę w pierwszym ćwierćwieczu XVIII w. na 2 lipca (Święto Nawiedzenia NMP). Opierając się na Najwyższym Autorytecie, bez oficjalnego pozwolenia władz administracyjnych i nie mając nadziei na jego otrzymanie, pielgrzymi skałeczni, wzorem innych grup studenckich pod egidą rajdów (kryptopielgrzymów), w 48-mio osobowej grupie, wyruszyli na pielgrzymi szlak pół oficjalnie (bez krzyża i tablicy, Ojcowie szli „in cognito”), by nie narażać młodych nauczycieli i studentów na represje. Władze nie tolerowały nowych inicjatyw duszpasterskich, stąd motywem obronnym wobec administracji była taka forma marszu, jednak, sądząc po zachowaniu się, po śpiewie i stylu, nikt z mijanych nie miał wątpliwości, że jest to pielgrzym. Grupa pielgrzymkowa ze Skałki zwracała uwagę funkcjonariuszy MO, jednak uczestników, a także kierowcy „Nysy”, kleryka Kazimierza Lesiaka, wiozącego bagaże i kwatermistrza, nie spotkały żadne represje czy przeszkody.

Władze państwowe i wszystkie z nią związane organy administracyjne w okresie PRL-u miały powody obserwowania pielgrzymujących, zwłaszcza do Częstochowy, jak też wszelkich przejawów tego typu działań duszpasterskich. Przestrzeń pielgrzymkowa wymykała się kontroli, zwłaszcza przestrzeń słowa, które tutaj nie podlegało żadnej cenzurze. W oczach ówczesnej władzy zarówno duszpasterz jak i kazdy uczestnik pielgrzymki, zwłaszcza nielicznej, jaką była PPS, widniał jako potencjalny wróg i stwarzający zagrożenie dla lansowanej w państwie ideologii i systemu. Uczestnicy pielgrzymki czuli się ludzmi wolnymi i ośmielonymi mocą wiary i wspólnoty, wyrażając swój sprzeciw w patriotycznej pieśni, snuciu rozważań w kontekście historycznym i modlitwą za ojczyznę. Wszystkie administracyjne zabiegi w tym okresie przyniosły dla uczestników Pieszej Pielgrzymki Skałecznej próbę wiary i cierpliwości w pokonywaniu przeszkód, czego dowodem jest stały rozwój pielgrzymki skałecznej.

I Piesza Pielgrzymka ze Skałki na Jasną Górę wpisała się w pierwszy rok przygotowań do Jubileuszu 600-lecia Jasnej Góry i po części w program pielgrzymki nauczycielskiej. Rozwiązana została na Jasnej Górze, lecz już w następnym roku pielgrzymka skałeczna całą grupą powróciła pociągiem do Krakowa – Mydlnik, a stąd pieszo w kolumnie udała się na Skałkę, koncząc Apelem Jasnogórskim. Uczestnicy zdeklarowali się podjąć trud pielgrzymowania w następnych latach, życząc sobie już bardziej oficjalnej prezentacji: marszu kolumny z krzyżem, tablicą znaczkami i Duszpasterzy w habitach, co było dokonane już w 1978 r. Proponowano także, by nie dążyć do powiększenia grupy, przedkładając tę sprawę Duszpasterzom, a nawet w modlitwie.

II Pielgrzymka Skałeczna zorganizowana w 1977 r. liczyła 33 osoby, a natępne znacznie się powiekszały nie przekraczając 90 osób.

III piesza pielgrzymka Skałeczna (1978 rok) mogła „legitymować” się już oficjalną aprobatą, uzyskaną 2 lipca 1978 r. od samego kard. Karola Wojtyy. W 1978 roku na prośbę pątników, paulini przewodniczący pielgrzymce, wędrowali na Jasną Górę w pełni jawnie, w habitach, a na czele pielgrzymki widniał krzyż i tablica z życzeniami: Bożego błogosławieństwa na dalsze pielgrzymowanie, złożonymi przez kard. Karola Wojtyłę. Kolejnym życzeniem, wręcz wymodlonym przez niektórych ówczesnych pielgrzymów, było zachowanie kameralnego, wspólnotowego charakteru skałecznej pielgrzymki. Przez ponad 30 lat istnienia pielgrzymki, bez ingerencji organizatorów udało się zachować ową kameralność. Do 1981 roku liczba pielgrzymów nie przekroczyła 100 osób. Od VI pielgrzymki i od 1981 roku liczba pątników nigdy nie spadła poniżej 150 osób.

Pierwsze lata (1976-1978) funkcjonowania pielgrzymki były trudne, przede wszystkim ze względu na sytuacje społeczno-polityczną oraz stosunek władz komunistycznych do wszelkich inicjatyw podejmowanych przez członków Kościoła katolickiego. Jednak w roku 1978 owe relację musiały ulec zmianie, na skutek wyboru Karola Wojtyły na Stolicę Apostolską. Rok później, 8 czerwca 1979 r., w ramach Pierwszej Pielgrzymki do Ojczyzny, Jan Paweł II przybył na spotkanie z młodzieżą akademicką oczekującą na Skałce.

Materialnym znakiem jego obecnośći stała się tablica z herbem papieskim wraz z napisem Totus Tuus. Duchowych konsekwencji było znacznie więcej. Bez wątpienia postać kard. Karola Wojtyły bardzo wyraźnie wpisała się w historię Pielgrzymki Skałecznej i jej uczestników, którzy w swych modlitewnych intencjach zawsze pamiętali o Janie Pawie II oraz o Jego nauczaniu. Kolejnym tego dowodem stały się organizowane do połowy 1987 r, każdego 16 dnia miesiąca — w rocznice wyboru papieża — Polaka, comiesięczne spotkania pielgrzymów i studentów na Mszy Świętej oraz na wspólnych rozważaniach, prowadzonych pod Krzyżem Spotkania.

Rok 1981 był szczególnym również dla pielgrzymki skałecznej. Większość pielgrzymów, zanim jeszcze udała się na pielgrzymkę do Częstochowy, 17 maja uczestniczyła w „Białym Marszu”, by protestować przeciwko bólowi i przemocy i by zjednoczyć się na krakowskim Rynku, ze społeczeństwem pragnącym zwycięstwa cywilizajci miłości, pokoju i dobra. Troska i niepokój o zdrowie Jana Pawła II, postrzelonego 13 maja 1981 r. na Placu św. Piotra w Rzymie, towarzyszyła uczestnikom VI Pieszej Pielgrzymki Skałecznej (1981 r.). Tragedia jaka się wówczas wydarzyła, miała wpływ na gwałtowny wzrost liczby pątników (80 osób zapisano na Pielgrzymkę Skałeczną w ciągu jednego dnia), pielgrzymi wędrowali na Jasną Górę w grupie złożonej z 227 osob.

Większe zainteresowanie uczestniczeniem uwarunkowane też było zmianą terminu wymarszu ze Skałki. W pielgrzymce brało udział wielu nauczycieli (absolwentów Duszpasterstwa Akademickiego Skałka), którzy według nowych przepisów zajęcia szkolne kończyli 30 czerwca, koniecznym stało się więc przeniesienie terminu odbywania pielgrzymki na drugą połowę lipca. Tak więc 16 lipca przyjęto za dzień rozpoczynania wędrowki. W 2007 roku dokonano zmiany terminu powrotu do Krakowa, z 21 na 22 lipca, wydłużając czas trwania pielgrzymki o jeden dzień. Ustalony wówczas termin obowiązywał do 2017 r., w 2018 r. zmieniono trasę i pielgrzymka wchodził na Jasną Górę 20 lipca.

Trudnym okresem w historii pielgrzymki były lata 1982-1986, naznaczone datą 13 grudnia 1981 roku, związaną z wprowadzeniem stanu wojennego w Polsce. By uniknąć represji, jednocześnie nie rezygnując ze wspólnego pielgrzymowania, podjęto decyzję o przyłączeniu się w 1982 r. do „legalnej” Pieszej Pielgrzymki Ojców Cystersów, wyruszającej z Mogiły — Nowej Huty. W 1981 r. Ojcowie Cystersi otrzymalj bowiem formalne pozwolenie władz cywilnych na prowadzenie pielgrzymki. Znaczną część trasy jaką pielgrzymi skałeczni przemierzyli pierwszego dnia wędrówki, pokonywano wspólnie z grupą cysterską. Uczestnicy pielgrzymki skałecznej wyruszali o świcie ze Skałki, by z grupą cysterską tramwajem dotrzeć na Mszę Św. koncelebrowaną przez jednego z biskupów Krakowa w mogilskim sanktuarium. Mimo planów ponownego połączenia się z pątnikami cysterskimi w celu wspólnego przemierzania ulic Częstochowy, dwugodzinna różnjca czasu rozdzielająca obie grupy podczas pierwszej wspólnej pielgrzymki wymusjła pokonywanie końcowego odcinka trasy oddzielnie. Dla pątników ze Skałki był to kolejny sygnał wzywający do troski o zachowanie własnej skałecznej tożsamości. Zanim jednak pielgrzymka wróciła na swój szlak pątniczy jako samodzielna piesza pielgrzymka w roku 1983 wędrowała jeszcze jako II człon Pieszej Pielgrzymki Cysterskiej. Zdobyte w latach 1982-1985 doświadczenia wspólnego pielgrzymowania, wykorzystano przy organizacji kolejnych pielgrzymek ze Skałki.

Kolejną próbą i doświadczeniem odmienności, był udział na X Pieszej Pielgrzymce w 1985 roku pątników pochodzenia niemieckiego. Liczbę pielgrzymów trudno jednoznacznie określić wiadomo jednak, iż grupa pod opieką ks. Guntera Grothe pochodziła z zach. części Niemiec z miasta Ludinghausen z Nadrenii Północnej-Westfali, oddalonego ok. 25 km od Münster.

Pragnień o kameralnej pielgrzymce, samodzielnie wyruszającej ze Skałki, nie osłabiły również wydarzenia z 1987 r., kiedy to pielgrzymka skałeczna nie wyruszyła w drogę pątniczą, a pielgrzymi wstąpili w społeczność pozostałych pieszych pielgrzymek głownie wyruszających z Krakowa. Pątnicy zmierzający na Jasną Górę mieli możliwość doświadczenia modlitewnej wędrówki w grupie pielgrzymów cysterskich i krakowskich.

Na jasnogórski szlak pielgrzymki skałecznej, wstąpiono z ogromną radością już następnego roku. W 1988 r. do XII Pieszej Pielgrzymki Skałecznej liczącej 77 pielgrzymów (pochodzących również z zagranicy), dołączyła 136-osobowa grupa młodzieży ze szkół średnich przedstawicieli parafii Sułkowice wraz z ks. Stanisławem Wajdziakiem. Pielgrzymi z Sułkowic uczestnicząc również w XIII Pielgrzymce utworzyli z pątnikami skałecznymi blisko 200-osobową społeczność pielgrzymią. Jednak w roku 1989 parafianie z Sułkowic wędrowali już w mniejszej, 79-osobowej grupie. Jednocześnie nastapiło ograniczenie liczby pielgrzymujących studentów, w związku z zawieszeniem działalności Duszpasterstwa Akademickiego Skałka.

W roku 1991 pątnicza aktywość Ojca Świętego Jma Pawła II, dwukrotnie odwiedzającego Polskę, ponownie wpłynęła na kształt pielgrzymki skałecznej. Wzrosła liczba pielgrzymów, którzy ze względu na wiek nie uczestniczyli w archidiecezjalnej pielgrzymce (PPK), skierowanej do ludzi młodych, zmierzających na VI Międzynarodowe Spotkanie Młodzieży z Janem Pawłem II na Jasnej Górze.

W 45-letniej tradycji istnienia pielgrzymki skałecznej funkcję przewodników grupy sprawowało kilku paulińskich ojców. W pierwszych czterech latach (1976-1979) istnienia pielgrzymki opiekę na pątnikami sprawowali o. Rufin Abramek i o. Zachariasz Jabłoński. W roku 1980 pielgrzymom przewodniczył o. Rufin natomiast w 1981 roku posłge przewodnika przejął o. Zachariasz. Od 1983 r., wraz z odejściem ze Skałki założyciela pielgrzymki o. Rufina, przez kolejne lata do 1996 r. pielgrzymkę prowadził o. Zachariasz. Gdy kolejna ważna dla pielgrzymki postać odeszła ze Skałki, na kolejne dwa lata (1997-1998), zadanie przewodnika pątniczej wspólnoty przejął o. Jerzy Kielech. W latach 1999-2005 przewodnictwo objął o. Robert Jasiulewicz, w 2006 r. o. Ryszard Dec, a w roku 2007 o. Dominik Libiszowski . W roku 2008 rolę przewodników pełnili o. Ludwik Kaszowski oraz o. Jerzy Kielech, natomiast w roku 2009 – o. Ludwik Kaszowski. Od 2010 r. pielgrzymce przewodził o. Grzegorz Prus. W roku 2015 pielgrzymce przewodniczył ówczesny socjusz prefekta WSD Paulinów – o. Dominik Słabik. Już wtedy dało się zauważyć, że spora część pielgrzymów pochodzi spoza Krakowa.

W kolejnym roku głównym przewodnikiem pielgrzymki był neoprezbiter o. Rafał Kwiecień, który zastąpił chorego o. Grzegorza Prusa. Od roku 2017 głównym przewodnikiem pielgrzymki został o. Grzegorz Zakrzewski. Wprowadził on sporo zmian do skałecznego pielgrzymowania. W 2018 r. zmienił część trasy i pielgrzymka została skrócona o 1 dzień – wchodząc na Jasną Górę od 20 lipca, nie jak wcześniej 21. Dało się też zauważyć coraz więcej rodzin z dziećmi, które wyruszały na pielgrzymi szlak. 

Rok 2020 był wyjątkowy – z powodu pandemii koronawirusa na Jasną Górę w sposób tradycyjny dotarły nieliczne grupy pielgrzymów. Ze Skałki wyruszyła 150-osobowa grupa, złożona w dużej mierze z rodzin z dziećmi i osób młodszych. Ze względów bezpieczeństwa sanitarnego nie mogły pielgrzymować osoby po 60. roku życia. W tym roku nie wyruszyła warszawska pielgrzymka piesza, zaś wielu jej pątników pielgrzymowało ze Skałki.

Źródło:
Michał Pacan OSPPE, Piesza Pielgrzymka ze Skałki w Krakowie na Jasną Górę (1976-1996), Kraków 1998.

Marta Michalska, Społeczno-geograficzne uwarunkowania pieszego pielgrzymowania z Krakowa na Jasną Górę (na przykładzie Pieszej Pielgrzymki Skałecznej), Kraków 2014